آیا در موارد سردرگمی و نگرانی از آینده می‌توان با استخاره و سرکتاب باز کردن تصمیم گرفت؟

از نظر اسلام در موارد تصمیم گیری، نقش اول برعهده عقل و نیروی تفکر انسان گذاشته شده است. در مواردی که عقل فردی قادر به تصمیم گیری خردمندانه نباشد «مشورت»، عقل را در حقیقت یابی و شفاف اندیشی مدد می رساند و مجموعه ای از اطلاعات و تجربیات دیگران را در دسترس عقل قرار می هد.

اگر انسان پس از تفکر و مشورت باز هم در تردید باشد، در این جا عقل و شرع برای رفع دو دلی ها به مشورتی دیگر توصیه می کنند. مشورت با خداوند آگاه و مهربانی که خیر و صلاح همگان را می خواهد. این نوع مشورت، همان چیزی است که در فرهنگ اسلامی «استخاره» نام دارد. استخاره یعنی بهترین را خواستن و طلب خیر کردن.

برای روشن شدن جواب لازم است مطالبی پیرامون استخاره و جایگاه آن از دیدگاه اسلام بیان شود:

در موارد تصمیم گیری در زندگی انسان، اسلام نقش اول را برعهده حجت باطن (عقل) گذاشته است. از نظر اسلام عقل نعمت بزرگی است که خدای متعال به بشر ارزانی داشته است. انسان با چراغ عقل می تواند راه های تاریک زندگی را به راحتی طی کند و از مشکلات و خطرگاه های آن به سلامت بگذرد. در قرآن کریم سفارش زیادی به خردورزی و بهره گیری از عقل شده است و از نظر قرآن، بدترین موجودات کسانی هستند که کارهایشان از روی تعقل نیست.[۱] از نظر امام علی (ع)، اساساً یکی از مهم ترین علل بعثت پیامبران، شکوفاسازی عقل های آدمیان بوده است.[۲] تکیه بر عقل و استفاده از این چراغ روشنی بخش تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که در شرع مقدس نیز یکی از منابع استنباط احکام به شمار می رود.

همچنین در آموزه های دینی به عوامل دیگری که در تصمیم سازی خردمندانه دخیل اند و عقل را در حقیقت یابی و شفاف اندیشی مدد می رسانند، تأکید فراوان شده است که مهم ترین آنها «مشورت» است. مشورت که همان اندیشه جمعی است بسیاری از گره های کوری را که عقل فردی قادر به گشودن آنها نیست، به راحتی می گشاید. با مشورت، نقص عقل فردی تا حدود زیادی جبران می شود و مجموعه ای از اطلاعات و تجربیات گران بها که دیگران در طی سال های بسیار بدان ها دست یافته اند، به آسانی در دسترس قرار می گیرد.

اما بسیار اتفاق افتاده که انسان پس از تفکر و مشورت باز هم در تردید و شک و دو دلی قرار دارد. در این جا عقل و شرع توصیه می کند که به مشورتی دیگر دست زنیم. مشورت با عقل بی نهایت و آگاه مطلق به مسائل هستی، همو که بر نیک و بد بندگان آگاه است و خیر و صلاح همگان را می خواهد. این نوع مشورت، همان چیزی است که در فرهنگ اسلامی «استخاره» نام دارد. استخاره یعنی خواستن بهترین دو امر، بهترین را خواستن، طلب خیر کردن، نیکویی جستن[۳] و به همین جهت هر قدر صفای روحی و باطنی شخص استخاره کننده بیشتر باشد، ضریب اطمینان به استخاره، بیشتر و مخالفت با استخاره او، مشکل تر بلکه غیر ممکن خواهد بود.

البته برای استخاره دو معناست. یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و روایات ما بیشتر از آن نام برده شده و به معنی طلب خیر نمودن از خداست. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته ها و شاخه­های دعاست و همان استخاره مطلق است که اختصاص به مورد شک و تردید ندارد، بلکه در واقع استمداد از خدای متعال در جمیع کارها و تمام افعال زندگی و تفویض کارها به اوست. لذاست که امام صادق(ع) فرمود که خداوند فرمود: «از بدبختی بنده ی من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.»[۴] بنابراین؛ طبق روایات فراوان، این نوع استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست بلکه در همه مراحل یک کار، خوب و پسندیده و راه گشاست.

معنای دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.

درباره ی جایگاه استخاره به معنای دوم در فرهنگ دینی ما باید گفت اساساً سه دیدگاه وجود دارد:

الف: دیدگاهی که بدون کوچک ترین تعقل و تفکر و بررسی یک مسئله، نتیجه ی کارها را فقط و فقط به استخاره واگذار می کند و به استخاره پناه می برد.

ب: دیدگاه دوم، دیدگاه گروهی است که اساساً عقل گرا و منکر استخاره هستند.

ج: اما دیدگاه سوم، با اعتراف به منزلت و جایگاه عقل و شناخت جایگاه مشورت، به گونه ای استخاره را تبیین می کند که عین خردورزی و در راستای تعقل و تفکر است. طبق این دیدگاه، هیچ مانع و محذور دینی در استخاره نیست، چرا که استخاره کاری جز تعیین یکی از دو طرف تردید را انجام نمی دهد. نه حلالی را حرام، نه غیر واجبی را واجب و نه حکمی از احکام خدا را تغییر می دهد. بلکه فقط و فقط می گوید خیر صاحب استخاره در انجام یا در ترک کدام امر است و بدین وسیله او را از تردید نجات می دهد. ولی این که اثر فعل و ترک کار در آینده چه خواهد بود و چه حوادثی را به بار خواهد آورد از عهده ی استخاره بیرون است.

در روایات زیادی به استخاره و روش های اجرائی آن اشاره شده است. [۵]

بنابراین در مواردی که انسان بعد از تفکر و تعقل و مشورت با افراد متخصص و کاردان، سر درگمی و تحیرش برطرف نشود ، می تواند با استخاره (مشورت با خداوند) تصمیم گیری کند و از تحیر و سر گردانی خارج شود.

اما در مورد «سر کتاب بازکردن» اگر منظور از آن همان« استخاره» باشد که حکم آن بیان شد، ولی اگر مراد از آن چیز دیگری باشد دلیلی بر آن نداریم.

[۱]. انفال، ۲۲.

[۲]. نهج البلاغة، خ ۱.

.[۳] فرهنگ معین و منتهی الارب: واژه ی استخاره.

[۴] -. وسائل‏الشیعة ج : ۸ ص : ۷۹ ، “من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی”.

[۵]بحار الانوار، ج ۹۱، ص ۲۲۲، وسائل الشیعه، باب استخاره.

منبع : اسلام کوئست