«سلطه» از نظر ریشه لغوی، به معنای چیست؟ آیا سلطه و سلطه‌گری در اسلام به صورت کامل نکوهش شده است؟

به گزارش قرارگاه سایبری مجاهدان، واژه «سلطه» از ریشه «س-ل-ط» به معنای قهر است، چنان‌که «سلاطه» به معنای قدرتی است که با استفاده از قوه قهریه به دست آید.[۱] یکی از معانی «سلطان» نیز حجت و برهان و دلیل آشکار است[۲]:
«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‏ بِآیاتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِینٍ»،[۳] و موسی را با نشانه‌ها و دلیل واضح فرستادیم.
در همین راستا، از آن‌جا که شیطان، حجت و برهان و قدرتی علیه انسان ندارد، سلطان از او نفی شده است.[۴]
همچنین واژه سلطان در مورد کسانی که از طرف حاکم مأموریت می‌یابند، به جهت این‌که بخشی از قدرت او را دارند، به کار برده می‌شود.[۵]
مشتقات واژه «سلط» با معانی مختلف آن؛ در آیات بسیاری از قرآن آمده است.
سلطه و سلطه‌گری از نگاه اسلام
یکى از مهم‌ترین مبانى و اصول نظام‌هاى سیاسى، موضوع «مبدأ سلطه و قدرت» است‏. هر یک از نظام‌ها براى خود مبدأ خاصى قائل هستند.
از نظر اسلام حقّ سلطه بالذات و مستقلاً متعلق به خداوند متعال است و هرگز برای کسی در مقابل او، سلطه و قدرتى نمی‌ماند و مخلوق نمی‌تواند هرکارى که بخواهد انجام دهد؛ لذا هرکس که به حکومت می‌رسد باید به طور مستقیم یا غیر مستقیم از جانب خداوند متعال اجازه داشته باشد و اطاعت از آنها زمانی واجب است که در طول اطاعت خداوند متعال باشد.
ادله عقلى و نقلى بر صحت این ادعا دلالت دارند که به برخى از آنها اشاره می‌شود:
الف) توحید در اطاعت[۶]
اطاعت، از شئون مالکیّت است و از آن‌جا که مالک حقیقى انسان، خدا است، پس اطاعت او نیز ذاتاً واجب است؛ لذا خداوند متعال وجوب اطاعت افرادی را به اذن خود می‌داند و می‌فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللهِ»؛[۷] هیچ رسولى نفرستادیم مگر آن‌که به فرمان خدا، از وى اطاعت شود.
لذا بعد از اطاعت از رسولان الهی می‌فرماید: «کسى که از فرستاده خدا اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است».[۸]
ب) توحید حاکمیت‏
حکومت حکمرانى و حاکمیّت و حقّ ولایت و سلطنت؛ در اصل و ذاتاً براى خدای متعال است. پس حاکمیت نیز از آنِ خداوند است: «فرمان نافذ و حکومت [بر جهان هستى]، تنها از آن خداست فرمان داده که غیر از او را نپرستید! این است آیین پابرجا ولى بیشتر مردم نمی‌دانند».[۹]
با توجه به این ادله، تنها سلطان ذاتی و مستقل عالم، خدای تعالی است؛ اما این حق طبق قرآن و روایات به انسان‌هایی عطا شده است و اطاعت از آنان واجب است. باید از پیامبران و امامان معصوم پیروی کرد.[۱۰] در همین راستا، اطاعت از کارگزاران خاص و عام آن پیشوایان در محدوده‌ای که خود آنان معین فرموده‌اند، لازم و واجب است.[۱۱]
افرادی؛ مانند پدر و مادر نیز تا اندازه‌ای بر فرزندان خود تسلط دارند. البته اطاعت از پدر و مادر در مواردى واجب است که به شرک و معصیت امر نکرده باشند.[۱۲]
نفی حاکمیت و سلطه
در نقطه مقابل، اسلام سلطنت حقیقی از افرادی که مالکیت و حاکمیت خدا را قبول ندارند، نفی کرده است که آنها عبارتند از:
۱. شیطان؛ آیاتی بر نفی سلطه شیطان دلالت می‌کند؛[۱۳] مانند: «و به یقین تو (شیطان) را بر بندگان من تسلّطى نیست (آنها همیشه در انتخاب راه مختارند) جز کسانى از گمراهان که به کلى پیرو تو شوند». [۱۴] سلطه شیطان و کسانی که از سوی خدا معرفی نشده‌اند بر انسان‌ها اجبارى و الزامى و ناخودآگاه نیست؛ بلکه این انسان‌ها هستند که شرایط ورود شیطان را به محیط جان خود فراهم می‌سازند.[۱۵]
۲. حکومت طاغوت
طاغوت از ریشه «طغی»، به معناى سرکشى و شکستن حدود و قیود، و یا هر چیزى است که وسیله طغیان‌گرى و یا سرکشى می‌باشد.[۱۶]
آیات قرآن مسلمانانى را که براى داورى به نزد حاکمان ظالم و طاغوت می‌رفتند ملامت می‌کند، و می‌گوید: «اى پیامبر! آیا نمی‌بینى کسانى را که خود را مسلمان می‌پندارند و می‌گویند به تمام کتب آسمانى که بر تو و انبیای پیشین نازل شده است ایمان آوردیم، در عین حال داوری‌هاى خود را به نزد طاغوت می‌برند، با آنکه به آنان دستور داده شده که هرگز فرمان طاغوت را نبرند».[۱۷]
[۱]. ابن منظور، لسان العرب‏، ج ‏۷ ، ص ۳۲۰، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق‏.
[۲]. لسان العرب، ج ‏۷، ص ۳۲۱.
[۳]. «ما، موسى را با آیات خود و دلیل آشکارى فرستادیم»؛ هود، ۹۶.
[۴]. «وَ ما کانَ لَهُ عَلَیْهِمْ مِنْ سُلْطان»؛ سبأ، ۲۱.
[۵]. لسان العرب، ج ‏۷، ص ۳۲۱.
[۶]. ر. ک: «مراتب توحید»، ۱۹۱۳؛ «علت لزوم اطاعت از خدا»، ۴۱۱۸۰.
[۷]. نساء، ۶۴.
[۸]. نساء، ۸۰.
[۹]. یوسف، ۴۰.
[۱۰]. ر.ک: نساء، ۸۰؛ «اطاعت از خدا و پیامبر در آیات قرآن»، ۳۵۶۶۷؛ «منظور از اولی الأمر»، ۲۶۵۸.
[۱۱]. ر. ک: «ادله اثبات ولایت فقیه»، ۲۵؛ «لزوم اطاعت از ولی فقیه»، ۷۲۴۵؛ «شرایط ولایت فقیه»، ۳۰.
[۱۲]. لقمان ۱۵؛ ر. ک: «وظایف فرزندان در برابر والدین»، ۳۴۳۲؛ «اوامر والدین و تکلیف فرزندان»، ۵۲۲؛ «اطاعت از امر والدین»، ۸۴۹۸۷.
[۱۳]. اسراء، ۶۵؛ صافات، ۳۰.
[۱۴]. حجر، ۴۲.
[۱۵]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۱۱، ص ۴۰، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۱۶]. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، ص ۵۲۰ – ۵۲۱، بیروت، دار القلم‏، چاپ اول، ۱۴۱۲ق؛ تفسیر نمونه، ج ‏۳، ص ۴۴۵ – ۴۴۶.
[۱۷]. نساء، ۶۰.

منبع : اسلام کوئست